Al Fial del temps vira lo vent

Çò que disiá lo vent, un cònte del Renat Bazin (1853-1932) tirat dels Contes de bonne Pierrette

L’enfant escotava e vaquí çò que, dins los aures, li disiá lo vent : « Sei lo vent qu’a pas de rotas, pas de bolas, ieu me’n vasi de per lo monde. Se tu veniás amb ieu, enfant, gaudoses totes dos partiriam. Te mostrariá tot l’espaci pel quanhe ès nascut coma ieu. Dins l’adiu perpetual e calm de las niulas, viscariás al mèg de causas totjorn novèlas… »
Lo petiòt compreniá pas tot, per çò que lo lengatge del vent es sovent mai priond que las armas que l’ausisson, mas diguèt a sa maire :
« Ieu atanben voldriái partir !
– Pel quanhe país vòls partir?
– Per totes los país !
– Quau t’a conselhat aquò ?
– Lo vent que bolèga los pins ! »
La maire diguèt pas res… Sola, dins son ànsia de veire son enfant unic partir, creguèt poder lutar amb lo vent que parla : donèt l’òrdre de còp sèc, copar lo boscat dels pins.

Lo Cantal al fial de sas ribièiras

La Santoira

Ai jos lo nas o puslèu jols los uèlhs una carta en relièu del Cantal que me sauta als uèlhs daica a me far racinar… coma se als vièlhs monts anavi me trucar…
Coma l’Etna en Sicília, i aviá un volcan central, al còr de çò que sonam ara lo Cantal, un volcan que, i a 40 milions d’annadas, fasiá 80 quilomètres de diamètre e despassava los 3 000 mètres d’altituda… Desempèu n’a perdut mai de 1 000 a fòrça d’èsser usat, rabotat, esbolat per los borrolaments e las glaciacions, daica a tres successivas… Ara un vièlh talpal tot entalhat.

AD15 : Source de la Santoire et le Puy Mary
à droite la Brèche de Roland – à gauche le col du Pas de Peyrol

Es d’aquí que tot es partit… e d’aquí, del naut del Puèg-Marin, quò se vei enquèra… d’aquí parton en estièlas valadas e ribièras, una giganta tiala d’aranha. Per trobar los endreits ont l’òme s’es establit… amb sos borgs e sos vilatges… i a qu’a las sègre.
Mas per ondon començar en partant del Puèg-Marin… en sègre las ribièras ? … Lo prefècte ven de bailar l’autorisacion de construccion d’un barratge e d’una micrò-centrala sus la Santoira al nivèl de St Bonnet de Condat, en contra dels vejaires dels peschaires, e dels avis
repetits de l’associacion Dordonha viventa. Lèu, cadun a la punta de son suc, puèg e truc, podrá far son eoliana. Cadun
podrá barrar lo riu que raja al fons de sa prada per ne’n tirar quauques escuts en vendre son energia a l’EDF.
Sèm al còr del chastèl d’aiga de la França. […]
Del costat nòrd e levant del Puèg-Marin i aviá, fa temps, dos circs glacials, de nevièrs… l’un lo mai consequent, entre lo Puèg de la Torta, Puèg-Marin e Pèira-Arsa, al pè del Portanèl que de nècias aun sonat Brèca de Roland que jamai per aquí es passat… Aquí nais l’Impradina, un gente nom, per ma fe, qu’evòca las estivas e las pradas, las esquilas de las Salèrn… e, agara, los brams dels cèrvis…
L’Impradina es pas preissada de sas montanhas las quitar… s’atardiva mèma en vòltas e corbas per mièlhs donar lo temps de beure als tropèls en contrabas dels còls d’Eilac e de Sèrras.
De l’autre costat del Pèira-Arsa, vèl Levant, un autre circ de nevièrs entre aqueste e lo Batalhosa s’avitalhava al pè del còl de Cabra… Aquí nais la Santoira que raja al revèrs de l’autra costat de la Jordana…

Flors d’espinetas
Al vièlh gal de Salèrn…

Al cur de l’Auvèrnha
Dins la vièlha ciutat
Qu’a bailat son nom
A vachas de renom
Liquor de gençana
E formatge dels monts
Un plan bèl gal gallés
Ara a mietat francés
Dels mai impertinents
Daica a èstre insolent
Creant protestacions
Causa perturbacions
Ordis revolucion […]
Aquel vièlh Carusò
Aima sas companhas
O crida de pertot
Amb sos cacaracòs
Abans las campanas
Desrevelha ciutat
Alèrta campanha
Dusca las montanhas
Aquel gal Sagranièr
Se vai jaire primièr
Mas se lèva parièr
Caldriá lo condemnar
de demorar Gallés
E li faire un procès
Veire lo castigar
Perqué pas lo castrar ?
E qual n’auriá lo dreit ?
Al nom de quanhas leis
l’empachar de cantar
El qu’a jamai traït
De cantar lo matin
lo cant de son país ? […]