Prèmi primièr : Jean Massip

Las capnegras

“-Siás lèsta ?” çò me japilha lo canhon de vira.

Me voldriá morsegar la garra benlèu, aquela gossa ? Sèm seissanta fedas capblancas per córrer la dralha e anar pàisser una èrba novelòta, saborosa e tendra qu’es pas de dire. Lo pastre mena aquel escachon de tria ! Per n‘autras, es pas de besonh de belar la sal, la pèira nos espèra plan lusenta de rosada, ficada per un fèrre sul soc vièlh. De ser a la jaça, nos donaràn un pauc de paumola. Ne sèm lemfras. Deman a primauba, après nos aver onchut l’orcèl, la lachièira nos passarà a la molzeira automatica. Uèi vòls una lei ? aquí n’as! Un esmendament? aquí n’as !Vòls una sasina ? encara aquí n’as! Nos carram de nos far governar aital.

Las autras quatre cent fedas son pas tan suaudas coma n’autras; son tròp recàpias per se daissar alispar lors capnegres. Semblan lo cabrum. Atanben demòran plan clausegudas al pargue tot lo sant clam del jorn a caumar. S’agiriá pas que sautèsson de la prada per espingar pels bartasses, e tastèsson d’autra lenga que la nòstra: la sola, l’unica. E anuèch a la fedial, per aquestas, ges de grans, pas que de granulats; e l’erbeta del jorn serà un planponh de fenàs. Pr’aquò, coma a n’autras, a l’aubeta, la maquina lor tirarà los sucèls.

Jès ! èra pas qu’una cachavièlha ! La deputada Albor Pastre li aviá demandat de veire las reaccions dins los Territòris e suls Malhums Socials. Lo tren de jorn lo davalava ? lo montava ? per far cort lo tornava al país! – Voliá prene lo de nuèch, mas la linha èra copada pr’amor d’òbras, çò disián – Lo breçadís del vagon, la lassièira après aquelas oradas a telefonar aicí alai, a escriure e tornar escriure aquesta puta de sasina, que la darrièira mòlta del tèxt agradava pas jamai al conselhièr tecnic del ministre, e enfin far virar tot aquò als assistents parlamentaris en dire que: “res non i se pòt cambiar, òrdre del pastre !? non !! del sinistre !?? non !! del ministre, macaniche ! N’aviá un brave confle.

Alara aviá landrat sus la tèla e èra tombat sul site de l’IEO cantalés. Aquels vesins auvernhasses fasián una mena de concors literari e radiofonic ! Se’n creson aquels vaquièrs ! i aviá pasmens un image de feda. Es aquò: la fotò de la bèstia cunhada dins una espècia de secador plombant un camin, e la vista del paire que se sarrava, s’èran mescladas pel sieu cap.

Capnègra èra la primièira feda que crompèt lo paire quand comencèt de fieirejar. Quantes còps aviá ausida aquela istòria “fondatritz” coma dirián a França Cultura (sens S , siuplet !). Ara a la bòria, son cabdet crompava, vendiá cada jorn que podiá, anhèls, vacivas, gòdas, fedas ternencas o segondas, ronhas o rasas, tot çò que bèla… sens comptar los marres que, d’un truc de lor cap pus bèl qu’una bala de rugbi, te desrenan un òme. Aquel fedum escalabrava los camions, o ne sautava en escampant son migon, abans de partir per la mòrt sovent al màsel de la gara vesina. Lo temps del paire èra acabat, quand, jos la surja pegosa, peçugava lo reble de la bèstia per veire s’èra pas tròp grassa. Uèi de crompaires e mai crompairas – la profession veniá inclusiva – la bloda negra zimpada dusca al còl coma una sotana de curat, calçats espés, trabalhavan per elses. Lo cabdet contunhava pasmens de se lançar dins los matinets d’ivèrn e de prima que glacina sus las rotas d’aquel país tras que traversut.

Sabiá qu’amb la femna, lo frairon aviá cercada pels enfants una escòla publica qu’i ensenhèsson la lenga d’òc. De badas. Atanplan aviá mesa sa drolleta a la calandreta del canton; e l’an que veniá, lo cachaniu i deviá anar atanben. Nòstre viatjaire se vesiá pas contar als sieunes qu’èra el qu’aviá depausada la sasina al Conselh Constitucional.

Aviá costuma de s’amagar un pauc dempuèi qu’èra vengut un capolièr del partit. Ailamont, s’èra venjat d’escafar lo relais de son parlar, e deguns sabiá pas qu’al país la familha maquinhonava. Aquel mestièr fa rafir los pòts. Lo sieu, al pus mens lo que, tres ans a, i gasanhava la civada, li fasiá campejar lo país de bèstia en bòria, per desconflar una pança, per lenguejar un pòrc, o per ajudar una vaca a vedelar. Puèi trobèt amor amb Albor.

Èra vengut a Maurç veire sa vièlha tanta, e amb ela ne visitava la glèisa. La tanta, parlufièira e pas gaire beata, se congostava a donar al sieu jove nebot d’explicas en patoés sul reliquari de sant Cesari que sembla tan l’estatua de santa Fe de Concas. Dintrada aquí amb la Mission dels Afars Culturals, la jove deputada, aluserpida e plan latinada, ausiguent aquel parladís, lor demandèt en espanhòl consí èran venguts aquí remirar aquel cap d’òbra. La tatà entendèt aqueste lengatge a mièjas, son nebodòt se sovenguèt pro de sa segonda lenga del licèu per escarraunhar una responsa. Chaporlèron aital doas minutas abans de s’avisar qu’èran totes tres franceses. La femnòta, suspresa d’aprene que de mond, sai que endarrieirats, patesejavan encara, declarèt prompte qu’o senhalariá a son amic Estève Engana qu’entre doas emissions d’istòria nòbla, se mainava d’aparar lo patrimòni nacional; e daissèt lo sieu numero de telefonet al veterinari. Aitanlèu tornat a cò sieu, l’òme sonèt la dòmna jove. Lèu se rencontrèron per comentar ensemble d’unses poèmas dels inevitables trobadors – en òc coneissián pas res de pus fresc – sul sicut de la ponhedura de la carn. Puèi s’endevenguèron per sopar d’un torril. Aital siaguèt nommat Cargat dels Territòris al partit de La Mesurança.

Lo tren acabava de serpatejar a la broa de la ribièira. Lo solelh trescolava doçamenet, esclairava lo verd de las milhièiras e de las nogaredas que s’espandissián entre las vòltas; sa lutz escandilhava suls bauces del causse que cabuçavan dins l’aiga argentada…Tot aquò èra polit que polit.

Pr’aquò, sus la plaça de la gara, deguns l’esperava pas. Lo tabataire restava dobèrt. Lai trobèt encara la Premsa del Centre del jorn e lo numero del Rit Infernal de la setmana. Segut sus un banc, agachèt las caricaturas del setmanari que lo fasián sovent sosrire: coma la qu’un veterinari abituat a sas bèstias, i vaccina contra lo covid un òme d’esquinas, en li calinar lo ventre. Se pensèt que l’idèa d’autorizar l’injeccion a aquela profession mancava pas d’èime. Benlèu la calriá alargar a maites suènhs dins los cantons que i a pas pus ges de mètge ni mai d’infirmièira…

La conhada lo sonèt de l’auto. Lo fraire podiá pas venir, que deviá vistalhar las fedas crompadas de matin a Saug e a Ric Estar. Ela veniá d’ausir a la radio qu’un membre del gabinet del ministre de l’educacion aviá depausat al nom de seissanta deputats un recors contra la lei largament votada per aparar las lengas regionalas. El mudegèt. Ela lo picanhèt. Fin finala, l’òme rebequèt qu’entre los quites elegits dels Territòris n’i aviá planes que la lei novèla desagradava. Puèi la femna diguèt de sa votz fina: “ Fòrt plan ! Diga-me ! Consí una cort màger compausada, de tres parts doas, de personas nascudas a Paris, que, sai que fòra festivals e vacanças, an pas jamai viscut que dins la capitala; consí aquel mond pòdon idear las diferentas culturas de França de delai lo periferic ?”. L’òme li voliá botar los titolets, mas èran ja arribats a l’ostal.

Brave mond, cal pas creire tot aquò: son pas que repapiadas d’una mameta, en lengatge de pastre: d’una vièlha feda, aquí capnegra e desdentada, de mai de cinc ans. Coneissi pasmens nòstre eròi del temps que, n’autres bestial, nos medecinava; e pòdi jogar qu’èra plan entrepensat quand li escutlèron la sopa. Una mieuna mosca, passada per la fenèstra de l’ostal, o me confirmèt apuèi.

E cric e crac,
Es acabat
Mon conte fat!

Prèmi segond : Elena d’Avairon

Un còp èra, pel campèstre, i aviá una bòria granda. La jaça bralhava d’un centenat de fedas. La cort barjacava de qualques galinas, rits e pintardas. Lo jardin fàcia a l’ostal èra polit amb de flors ròsas e rojas e d’arbres qu’avián crescut amb lo luòc. Un pauc mai luènh, vesiam un òrt que i dintràvem en passant per una cleda de fusta ramponat sus dos paredons de pèiras blancas coma las de l’ostal e de totas las construccions d’aquí. De pèiras que son pas jamai tristas quitament amb la pluèja. Una menina e un pepin i vivián amb lor felena. La mameta li agradava lo silenci e lo papeta parlava pas gaire dempuèi qu’avián perdut lors enfants. Las jornadas èran longas. Las fedas, lo pòrc, l’òrt e la polalha, mancava pas de trabalh. E los grands èran cansats. La pichòta fasiá çò que podiá per los ajudar. Cor que corriràs, un còp per anar quèrre d’aiga, l’autre per sortir lo fedum o lo dintrar. Los jorns de solelh, aquò rai, èra agradiu mas amb la pluèja que dintra pertot e que vos gèla los dets, la paura pichona èra descoratjada ; e mai encara quand lo can la voliá pas seguir al camp.
Alara, èra ela que corrissiá darrièr lo tropèl per lo dintrar. Las jornadas èran tan longas. Lo pepin disiá pas grand causa mai aimava lo trabalh plan fach e tot deviá se far al bon moment. Aital la vida a la bòria seguissiá lo ritme d’una pendula dolenta que i tomba un rai de solelh a l’alba e d’ombrinas al calabrun.
Un còp per luna, la pichòta li agradava d’ajudar son pepin ; per far lo pan. De tortas gròssas, crostilhosas amb una mica subremofla. Per la filhòta, lo forn èra un endrech misteriós amb sa porteta de fèrre que se dobrissiá sus un tunèl negre e prigond. Son grand li contava que lo fuòc èra lo filh del Drac e que deviá velhar perque cada còp aqueste ensajava de lor prene lo pan.
Èra un jorn d’ivèrn. Fasiá freg. La pichòta, ufanosa d’aquesta mission, se quilhèt sus una gròssa pèira per escotar. Defòra, la lutz èra encantarèla tant cada borrilh de nèu èra lusent. Semblava que lo païsatge mostrava una autra cara, la d’una natura suava e aimabla ont cadun seriá urós. Se prenguèt a somiar. Lo fuòc èra acabat e lo pan èra dins lo forn dempuèi un moment. La drolleta assietada l’esquina contra la paret, limpava, limpava, pauc a cha pauc, presa per la doça calor del fuòc ardent del forn ont, ara, lo pan, confle, començava a daissar sortir una deliciosa redoléncia de farina cuècha. E s’endormiguèt. Lo pan èra pas luènh d’èsser prèst e tot lo mond commençavan a se calcinar. La porteta del forn, primièr, que vesiá lo pan tan polit. E puèi la pala qu’èra preissada de lo trapar. Trabalhava un còp lo mes. Es pas gaire e voliá pas que qual que siá li levèsse son plaser. Mas las mai preocupadas èran las pèiras. Totas sabián çò que se passariá se lo dracon veniá prene lo pan. L’avián ja viscut aquesta catastròfa. Cada pèira se soveniá d’aqueste autre jorn d’ivèrn … E la pichòta dormissiá coma un nenon. Cossí far ? Caduna soscava … Mas de temps, n’i aviá pas gaire. De còp, una peiròta qu’èra dins l’esquina de la drolleta decidiguèt de cridar. Mas sa votz èra tota finòta. Una autra ensajava de l’ajudar, puèi una autra, fins a la desesperada, tota la paret mormolhava :
« Paulina, Paulina, … »
I aviá un brave moment que degun ausissiá pas pus las pèiras aquí.
« Paulina, Paulina, … »
La colèra e lo tristum avián barrat lo còr dels vièlhs, lo temps e la rotina avián dobèrt la vida al void.
« Paulina, Paulina, … »
Mas fin finala, la pichona sortiguèt de son sòmi e se levèt tot d’un còp, cridant tota
contenta que lo pan èra cuèch. Èra la fèsta. Al vespertin, una lesca de pan caud amb de burre e de
confitura, un festin de rei abans de tornar trabalhar.
E de vèspre, lo Graal, un croston acaptat de crèma de lach e lo monde s’arrestava de virar !
Fasiá bèl temps que lo solelh èra de l’autre costat, la pichona sortiguèt de taula confla.
Potonegèt sos grands e partiguèt dormir.
Dins son lièch, tornava soscar a çò que s’èra passat.
« Paulina, Paulina, … »
mas capitava pas a saber qual l’aviá sonada aital.
Sòm sòm, vèni vèni vèni
Sòm sòm, vèni d’endacòm
Lo sòm sòm es ja vengut
L’enfanton ja endormit.

Elena d’Avairon

Prèmi tresen, a egalitat : Marià-Elena Mauriès Novèl (tèxte) e Alain Vidal (son)

Marià-Elena Mauriès Novèl : La feda que voliá èsser celèbra

Volètz saupre cossí se faguèt aquela fotò ? Alara legissètz !
Èra l’annada ont èrem engabiats, un còp de mai, per causa de la Covid. Dins los vilatges se passava pas grand causa e los jornalistas èran totjorn en recèrca de quicòm a escriure dins lo jornal, caliá ben contunhar.
Un divendres d’abrial, vegèri un títol sus la primièra pagina:
« Disparicion de Bèla, la feda de Joan ! » Legir p.5.
« Dempuèi dos jorns, tot lo vilatge es en esmai.
Bèla, la pus polida feda del pastre Joan a desaparegut.
 » Joan, quora avètz constatat la disparicion d’aquela bèstia ? »
 » Ja, dimècres al ser es pas dintrada a la fedial ambe lo tropèl.
Soi anat sul campèstre, ai virat e revirat, l’ai pas vista enlòc.
Pensavi qu’èra anada faire un torn apr’aquí e me diguèri
que seriá aicí lendeman de matin. Mas uèi es pas encara tornada. »
Los vesins an propausat al paure Joan de faire una batuda
aquela dimenjada per ensajar de la tornar trobar.
Vos contarem la seguida dins l’edicion de diluns. »
Alara pensatz plan que diluns a punta d’alba, anèri crompar lo jornal.
« Bèla introbabla ! Lo mistèri s’espessís ! » Legir p.4 l’entrevista ambe lo pastre :
« La batuda a pas res donat, ara soi inquiet per aquela bèstia.  »
« Mas, es pas qu’una feda ! N’avètz d’autras ! »
« Plan vertat, mas quina bèstia ! Es la pus polida del tropèl.
A una lana fina e suava, es agila. Es ela que mena lo fedum
dins los campèstres. Compren totes los òrdres que li balhi.
Coma se ditz, li manca pas que la paraula ! Podètz pas comprendre. »
Uèi, lo bergièr Joan es plan pensamentós, pensa a çò pièger :
Sa feda s’es nafrada ? Es estada atacada per un can salvatge ?
Qualqu’un l’a panada ? Tantas de questions sens responsas…
Mancarem pas de vos téner informats de la seguida.
Emportat per la curiositat, lo dimècres me soi passejat duscas aquel vilatge. Precisi que demòri dins lo perimètre autorisat dels 10km. Anavi arribar a la bòria del Joan cap a las onze oras, quand un drollet passèt davant ieu en cridant : « Joan, Joan, l’ai vista, l’ai vista ! »
Lo Joan sortiguèt de la fedial, la forca a la man.
« De qué dises dròlle ? As vist la Bèla ? Ont ? T’escoti !  »
Lo dròlle pantaissava. Quand aguèt tornat pres lo buf diguèt: « Òc, es la Bèla, es viva ! Aqueste matin que i a pas escòla, soi anat jogar dins la cabanòta a la dintrada del vilatge.
Es aquí que l’ai trapada ! »
Sulcòp, tornèrem traversar lo vilatge, lo dròlle davant, puèi lo pastre e enfin ieu qu’ensajavi de seguir. Totes los qu’èran empr’aquí, atrairats per los cridals del pichon prenguèron tanben lo camin. E vaquí qu’arribèt lo jornalista, flancat d’un fotograf. Tot aquel monde s’atropelèt davant la cabanòta, plan esclairada pel solelh de miègjorn. Atencion ! en respectant la distanciacion ! Vòli pas d’embèstiaments, ieu. E, totes amassa, l’avèm vista, Bèla, la pus polida feda del tropèl que pausava sul pas de la pòrta, ambe un brot de fen a la boca. Agachèt cadun tranquillòtament e me sembla ben que faguèt la guinhada al drollet quand crosèt son agach. Demest los picaments de las mans de la tropelada, s’entendiá lo petonejadís del liuç. Lendeman, la fòto de Bèla fasiá la una del jornal. E, quand los de l’IEO del Cantal la vegèron, lor agradèt tant e mai, que la causiguèron pel concors d’expression occitana de 2021 !
Òc es atal que tot aquò se debanèt !.
Mas de questions demòran : cossí aquela feda aviá pogut desaparéisser uèit jorns ? Qual aviá mes d’aiga e de fen dins la cabana ? E aquela guinhada ambe lo dròlle ?
Ieu, pensi qu’aquela feda voliá èsser celèbra e passar dins lo jornal e un drollet l’a entenduda…
Enfin çò que ne disi…

Marià-Elena Mauriès Novèl
Abrial de 2021

Alan Vidal : Le camin de la sèrra